Frans Molenaar; Hollandse Meester

Het plotselinge overlijden van de 74-jarige Frans Molenaar is all over the news en raakt vele modeharten. Ik besluit voor mijn blog een uitstapje te maken naar de modewereld en gebruik het woord 'uitstapje' omdat ik geen modekenner ben en geen haute couture bezit. Maar Frans Molenaar... dat was een Hollandse Meester.

De herkenbare signatuur van Frans Molenaar zijn de grafische prints, strakke lijnen en contrasterende biesjes. Toch vond hij voor iedere collectie weer een andere invalshoek op dit thema door het gebruik van nieuwe stoffen, een andere snit of een nuance in de print of het kleurgebruik. Dat vind ik knap. Maar wat ik misschien nog wel meer bewonder was zijn veelzijdigheid. Gelukkig maakte hij niet alleen haute couture voor stijlvolle dames met een goed gevulde portemonnee. Talloze ontwerpen kwamen van zijn hand, je kunt het zo gek niet bedenken. Brillen, vazen, gordijnen, een fiets, een Ford Ka (de Couture, limited edition), vloerkleden, stoelen, een rollator, een verflijn en nog veel meer. De man was een onuitputtelijke bron van creativiteit en had een sterk zakelijk commercieel inzicht. Hij ontwierp bedrijfskleding voor o.a. Fokker, het leger en KLM en de confectielijn voor C&A was een grote droom van hem, op die manier kon hij een nog breder publiek bereiken. Het bestaan van deze man kan vrijwel niemand zijn ontgaan.

In de Volkskrant lees ik de volgende uitspraak van Frans Molenaar: 'Eenvoud en tijdloosheid. De kunst van het weglaten, dat is mijn uitgangspunt en mijn visie.' Het doet mij denken aan een uitspraak die ik vorige week tegenkwam in het Mondriaanhuis: 'Ik wil de waarheid zo dicht mogelijk benaderen en daarom alles abstraheren tot ik kom tot het fundament der dingen.' Dat er een inspirerende wisselwerking is tussen kunst en mode lijkt ook hier absoluut het geval te zijn.

Benieuwd naar zijn achtergrond vind ik het volgende: Frans groeide op in Zandvoort en ging na de kleermakersvakschool op zijn 18e naar Parijs. Zijn vader regelde een stage, zijn moeder gaf hem een naaimachine die ze bij elkaar had gespaard met Albert Heijn zegels. Met een flinke portie zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen deed hij bij een aantal gerenommeerde Parijse modehuizen ervaring op voordat hij in 1967 zijn eerste salon opende in Amsterdam. Hij werkte hard en schopte het ver. Zijn 45-jarig jubileum als couturier in 2005 was voor het Centraal Museum Utrecht aanleiding voor een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk. In hetzelfde jaar ontwierp hij zijn 80e collectie, vierde hij zijn 65e verjaardag, ontwierp hij 10 jaar glaswerk en bestond de Frans Molenaar Prijs, een coutureprijs voor jonge Nederlandse ontwerpers, 10 jaar. Chapeau.

Frans Molenaar wilde niets liever dan zijn 100e collectie ontwerpen, tot ieders spijt haalde hij deze kroon op zijn werk niet. Het Haags Gemeentemuseum zal komend najaar tijdens de tentoonstelling 'Ode aan de Nederlandse Mode' gepaste aandacht besteden aan het oeuvre van Frans Molenaar. Een absolute aanrader voor liefhebbers van deze Hollandse Meester.

Mondriaanwerk rechtenvrij

Op 1 februari 1944 overleed Piet Mondriaan in New York. Volgens de Nederlandse wet vervalt per 1 januari 2015 het copyright op zijn werk, 70 jaar na het overlijden van de kunstenaar. Dit nieuwsfeit intrigeert mij. Het Gemeentemuseum in Den Haag heeft de grootste collectie Mondriaans ter wereld. Desondanks besluit ik het Mondriaanhuis te bezoeken omdat ik denk dat dit nieuws vooral heel interessant is voor een klein museum als dit.

Het huis waar de wereldberoemde kunstenaar in 1872 werd geboren staat in Amersfoort. Piet woonde er tot zijn achtste. Het museum maakt gebruik van langdurige bruiklenen en heeft opvallend genoeg geen enkel werk van Mondriaan in eigendom. Simpelweg te duur voor een kleine organisatie als dit. Voor het idee: het Haags Gemeentemuseum kocht de Victory Boogie Woogie in 1998 voor maar liefst 82 miljoen gulden, dat heeft niet iedereen zomaar beschikbaar.

Dat de rechten komen te vervallen biedt het Mondriaanhuis enorm veel mogelijkheden, vertelt museummedewerkster Marjory Degen enthousiast. Niet alleen voor de merchandise in de museumwinkel maar het geeft vooral het tentoonstellingsbeleid een enorme boost. "We kunnen nu bijvoorbeeld rond een reproductie, kopie of misschien zelfs een 3D print van een van zijn kunstwerken een expositie bouwen. Voorheen mocht dit niet. Nou ja, het mocht wel maar het was niet te betalen." De erven van Mondriaan's nalatenschap worden vertegenwoordigd door de Mondrian Trust. Deze Amerikaanse organisatie stuurt fikse rekeningen en uitgebreide eisenpakketten voor het gebruik en het publiceren van afbeeldingen van de kunstwerken. 

Wie zijn die erven dan, vraag ik mij af. Had Mondriaan kinderen? Nee, geen kinderen ontdek ik in de 'Schatkamer' van het Mondriaanhuis, hij is ook nooit getrouwd. 'Zijn kunstenaarschap vond hij belangrijker dan het onderhouden van een gezin', lees ik. Maar waarom is er dan een Amerikaans Mondrian Trust? Ook daar vind ik een antwoord op. Mondriaan heeft zijn bezittingen en het beeldrecht op zijn oeuvre nagelaten aan een Amerikaan; zijn goede vriend en kunstenaar Harry Holtzman. Het zijn dus de erven van deze Holtzman, zelf overleden in 1987, die vertegenwoordigd worden door de Mondrian Trust. Bijzonder, evenals het bijkomende feit dat volgens de Amerikaanse wet het copyright op werk dat gemaakt is na 1923 pas vervalt 95 jaar nadat het voor het eerst is gepubliceerd. Aan welke wet moeten de Nederlandse musea, uitgevers en media zich dan houden? Die strijd lijkt voorlopig nog niet gestreden.

En de merchandise? "Mondriaan mag nu op een theedoek" schrijft Trouw. Maar alles bestaat al. Een paar maanden na het overlijden van Mondriaan liggen in de New Yorkse modewinkels al jurken met het zo bekende motief: zwarte lijnen op een witte achtergrond met een enkel gekleurd blok in de basiskleuren rood, geel en blauw. En nadat Yves Saint Laurent in 1965 een serie Mondriaan jurken ontwerpt is er geen houden meer aan. Tot op de dag van vandaag verkopen producten met de wereldberoemde motieven geïnspireerd op het werk van Mondriaan als een trein. En daar zit het hem in, "geïnspireerd op" is het sleutelwoord voor alle bestaande commerciële producten. Daar zal nu ongetwijfeld verandering in komen.

Ik leer veel vandaag over deze wereldberoemde kunstenaar. Het Mondriaanhuis blijf ik zeker volgen, ik ben reuze benieuwd naar hun toekomstplannen. 

Mijn bezoek rond ik af met de aanschaf van een Museumkaart. 'Blijf ontdekken' staat er op de bijbehorende brochure en dat ben ik zeker van plan. Dit was nog maar het begin, mijn blogavontuur is definitief begonnen.